تعریف :
پوکی استخوان یا استئوپروز، عبارت از حالتی است که در اثر تخریب بافت استخوانی،
تودهای استخوان کاهش یافته سرانجام به شکستگی استخوان منجر میشود (تعداد و اندازه تیغه های استخوانی بافت استخوانی کاهش مییابد).
✅ توده استخوانی هر فرد معمولاً در 30 تا 35 سالگی به بیشترین حد خود میرسد.
پس از این سن، کم شدن توده استخوان به صورت یک روند طبیعی آغاز می شود.
در واقع با افزایش سن، مقدار استخوانی که تخریب میشود، بیشتر از مقداری است که ساخته میشود.
اگر بتوانیم ساختمان داخلی بافت استخوانی را با میکروسکوپ ببینیم، در حالت طبیعی، شبیه کندوی عسل است
که با تخریب بافت استخوانی در این کندو اندازه فضاهای خالی بزرگتر میشود و به عبارتی پوک تر میشود. بدین ترتیب،
استخوان ها نازک و شکننده میشوند، به حدی که به راحتی و حتی به خودی خود میشکنند.
(مخصوصاً در ناحیه سر استخوان ران که در گودی استخوان لگن جا دارد، ستون مهره ها و مچ دست).
✅دوران یائسگی عامل خطر دیگری برای پوکی استخوان است، بطوریکه بعضی، عملاً پوکی استخوان
را فقط بیماری دوران یائسگی می دانند. هنگام یائسگی، مقدار هورمون (استروژن) در بدن زنان خیلی کم می شود.
پایین آمدن این هورمون در خون، از دست دادن (استحکام) استخوان و پوکی آن را سبب میشود.
✅ پوکی استخوان، بیماری خاموش نیز نامیده میشود، زیرا ممکن است شما متوجه هیچ علامتی نشوید. طی سالها ممکن است استخوانهای خود را از دست بدهید، اما ندانید که پوکی استخوان دارید، تا زمانیکه ناگهان یکی از استخوانهایتان بشکند.
✅ بعضی مواقع، وجود برخی از بیماریها مثل پرکاری تیروئید، کم کاری غدد جنسی، آرتریت روماتوئید، یا مصرف بعضی از داروها مثل کورتن و لووتیروکسین باعث کم شدن قدرت استخوانها و در نتیجه پوکی آنها میشود.
سن شروع وشیوع پوکی استخوان:
در زنان پوکی استخوان چهار برابر مردان دیده میشود. در سالهای بعد از یائسگی،
مخصوصاً در سالهای اول، معمولاً قدرت استخوان با سرعت زیادی کاهش مییابد. سپس
این سرعت کم میشود ولی روند پوکی استخوان ادامه مییابد. زنان، مخصوصاً آنها که بیشتر از 60 سال دارند
بیشترین مبتلایان به پوکی استخوان هستند. در مردان با افزایش سن، کاهش ناگهانی و عمدهی هورمونهای جنسی،
چنان که در زنان اتفاق میاافتد، پیش نمیآید. کاهش تراکم وقدرت استخوان در آنها خیلی آهسته تر اتفاق میافتد.
اما در 65 تا 70 سالگی، زنان و مردان با یک سرعت استخوانهای خود را از دست میدهند.
علائم و عوارض پوکی استخوان:
چنان که قبلاً گفته شد، ممکن است دچار پوکی استخوان باشید، بدون آن که از بیماری خود اطلاع داشته باشید. به همین سبب است که پوکی استخوان ”بیماری خاموش“ و یا ”بیماری بیسر و صدا“ نامیده میشود. در مراحل اولیه بروز پوکی استخوان، علائم آن به ندرت ظاهر میشود، که این ظاهر نشدن علائم تشخیص بیماری را دشوار میکند.
پوکی استخوان در مراحل بعدی موجب بروز مسائل زیر می گردد:
شکستگی خود به خود یا با کمترین ضربه بر استخوانها مخصوصاً در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهره ها که غالباً این اولین علامت است.
کمر درد شدید در نقطه ای خاص که نشانه شکستگی است.
قوز پشت که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن میشود.
کوتاه شدن قد.
بعضی از محققان عقیده دارند افتادن دندانها در سالهای بالا نیز ناشی از همین پوکی استخوان است
از نمونه های شکستگی های خود به خودی این است که شاید روزی که فرد خم میشود تا ساک خرید
روزانه اش را بردارد و به خرید برود، دردی شدید در پهلویش احساس میکند و بعداً متوجه میشود که دنده های شکسته دارد.
وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای
خفیفی مثل خم شدن به جلو، بلند کردن جاروبرقی، عطسه یا سرفه کردن میتواند باعث شکستگی مهره شود.
شکستگی های ناحیه لگن، معمولاً در اثر افتادن و سقوط کردن فرد رخ میدهند.
این شکستگی ها در بین شکستگی های دیگر از همه بدتر است، زیرا میتواند حتی خطر مرگ در پی داشته باشد. نیمی از افرادی که هم زنده میمانند معمولاً تا آخر عمر علیل بوده، چنانچه نمیتوانند بدون مراقبت دایمی آشنایی یا پرستاری زندگی کنند و برای همه عمر به عصا یا چهار پایه های مخصوص راه رفتن افراد معلول (واکر) نیاز دارند.
کوتاه شدن قد، روند طبیعی افزایش سن است، ولی چنانچه کاهش قد قابل توجه بیش از 5/2 سانتیمتر باشد(نسبت به 20 سالگی)، ممکن است همین، اولین علامت پوکی استخوان باشد.
عوامل مستعد کننده پوکی استخوان کدامند؟
عوامل مستعد کنندهای که قابل کنترل نیستند:
✅ جنسیت: زنان بسیار بیشتر از مردان به پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن دچار می شوند.
( در واقع 4 برابر آقایان). زیرا زنان از ابتدا تراکم استخوان کمتری دارند و بیشتر هم عمر میکنند.
✅ سن: با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر میشود.
✅ شروع یائسگی: استروژن هورمون زنانهای است که از کاهش تودهی استخوان جلوگیری میکند.
تولید استروژن در تخمدانها بعد از یائسگی متوقف میشود، در نتیجه، از دست رفتن توده استخوان تسریع میشود. زنانی که یائسگی زود رس دارند (قبل از 45 سالگی)،
مانند بانوانی که تخمدانهای آنها را با جراحی برداشته اند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
✅ سابقه خانوادگی: وراثت بر مقدار استخوانهای شما و سرعت از دست دادن آنها تأثیر دارد،
اگر مادر شما شکستگی لگن یا مهره، ساعد و… داشته باشد، احتمال ابتلای شما به شکستگی 2 برابر افراد دیگر است.
✅ استخوان بندی ظریف و کوچک: بانوانی که دارای استخوانهای کوچک بوده، کوتاه قد و یا لاغراند، به خاطر وجود توده استخوانی کمتر، مستعد بروز پوکی استخوان هستند.
✅ نژاد: بانوان اروپایی شمالی یا افراد ساکن آسیای جنوب شرقی، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان می باشند.
✅ بعضی از بیماریها: بیماریهایی نظیر بیماری تیروئید، پاراتیروئید، غدد جنسی، و غدد فوق کلیوی میتوانند به پوکی استخوان منجر شوند.
عوامل خطری که میتوانید آنها را کنترل کنید:
✅ وزن: وزن کم بانوان بسیار لاغر باعث کم شدن قدرت استخوان هم میشود
(زنانی که دارای اضافه وزن هستند ، معمولاً در معرض خطر نیستند ولی احتمال ابتلا به ناراحتیهای دیگر در آنها زیادتر است.)
✅ ورزش نکردن: فعالیت نداشتن، کاهش توده های استخوان را تسریع میکند.
ورزش مناسب به افزایش مقدار استخوان و سلامت بیشتر شما کمک میکند.
✅ کمبود کلسیم در برنامه غذایی: کلسیم استخوانها را قدرتمند میکند.
اگر به قدر کافی کلسیم مصرف نمیکنید بدن شما سلولهای استخوانی را تخریب میکند تا کلسیم مورد نیاز خود را از آنها به دست آورد.
✅ سیگار کشیدن: زنانی که سیگار میکشند بیشتر از آنها که سیگار نمیکشند به پوکی استخوان (و سایر بیماریها) دچار میشوند.
عوامل خطر دیگر پوکی استخوان :
این عوامل عبارتند از :
بعضی داروهای تجویزی نظیر کورتن که در درمان آرتوروز و آسم استفاده شود ( از دکتر خود در این مورد سئوال کنید).
✅ برنامه غذایی پر پروتئین
✅ کمبود ویتامین دی
تشخیص پوکی استخوان
معاینه جسمانی پوکی استخوان :
معاینه وسابقه پزشکی کمک میکند تا مشخص شود آیا در معرض پوکی استخوان هستید یا نه؟ پزشکتان میتواند به شما کمک کند تا برنامه پیشگیری برای خود تعیین کنید
پرتوهای X و عکس های رادیولوژی:
معمولاً برای تشخیص پوکی استخوان از رادیولوژی استفاده نمیشود، ولی گاهی اوقات، وقتی به دلایل دیگری عکس رادیولوژی گرفته میشود، پوکی استخوان را که نسبتاً زیاد باشد هم در فرد مشخص میکنند.
آزمایش های سنجش تراکم استخوان
انجام این آزمایشها فعلاً برای تشخیص و پیگیری درمان پوکی استخوان، دقیقترین روش است.
اطلاعات لازم را از پزشکتان بپرسید. این آزمایش؛ معمولاً، 3 تا 5 سال یک بار تکرار میشوند
تا روند پوکی استخوان و احتمالاً درمان آن مشخص شود. همراه این آزمایش برای بار اول،
معمولاً یک سری آزمایشهای عمومی هم از فرد گرفته میشود تا از سلامتش اطمینان یابند.
به هر حال به یاد داشته داشته باشید که تشخیص پوکی استخوان خیلی ساده نیست و
در بیشتر موارد وقتی تشخیص داده میشود که فرد دچار شکستگی شده است. بنابراین بهترین راه، پیشگیری از بیماری پوکی استخوان است.
جلوگیری
دریافت کلسیم و ویتامین دی کافی (به قسمت تغذیه مراجعه شود).
ترک سیگار
داشتن فعالیت فیزیکی مداوم و متعادل (مثلاً حداقل 30 دقیقه پیادهروی روزانه) برای توضیح بیشتر به قسمت ورزش مراجعه کنید.
خانمهای یائسه ای که دارای عوامل مستعد کننده پوکی استخوان هستند و افراد مبتلا به بیماریهای تیروئید باید با پزشک خود در این باره مشورت کنند.
#دکتر_هادی_خالوندی
منبع دانش دارو
در وب سایت بهزیستن شما می توانید برای اطلاع از انواع رژِیم ها به وبلاگ وبسایت هم مراجعه نمایید.
بدون دیدگاه