شرح رژیم بیش فعالی
رژیم بیش فعالی چیست؟ اختلال بیش فعالی همراه با عدم تمرکز مجموعهای از رفتارهای بیشفعالی و غیرارادی است که بهخاطر عدم عملکرد صحیح مغز ایجاد میشود و عملکرد کودک را در خانه و مدرسه مختل میکند. علایم این اختلال در بهزیستن عبارتند از:
تغییرات رفتاری، اضطراب، بیتوجهی، عصبانیت، عدم تمرکز و اختلال در خواب همراه با اختلالات جسمانی از قبیل سردرد، میگرن و اختلالات گوارشی. افرادی که ADHD دارند معمولاً با وزن کم متولد شده و مشکلات آلرژیک یا خودایمنی دارند. معمولاً پسران بیشتر از دختران به این اختلال دچار میشوند.ADHD تا دوران بلوغ در فرد ادامه پیدا میکند؛ اما علایم آن به مرور زمان کاهش مییابد.
اما در واقع باید تمرکز ما روی درمان این اختلال در کودکان باشد.کودکان در حال رشد بسیار مستعد تأثیرپذیری از عوامل محیطی و تغذیهیی هستند که روی عملکرد و تکامل مغز اثر میگذارد. این عوامل تأثیرگذار میتواند روی آموزش کودکان مؤثر بوده و در نهایت پتانسیل زندگی آنها را تغییر دهد. چالشهای روزانهی زندگی فرد مبتلا به ADHD آنقدر بر زندگی وی و اطرافیاناش تأثیر میگذارد که میتواند کیفیت زندگی را تا حد زیادی کاهش دهد.
منشاء رژیم بیش فعالی
در سال 1981 دو نفر به نامهای کولکوهون و بوندی مطالعهی وسیعی را روی کودکان مبتلا به ADHD انجام داده و متوجه شدند که بسیاری از آنها علایم کمبود اسیدهای چرب ضروری (EFA) را از خود نشان میدهند. این علایم عبارت بودند.از تشنگی شدید، فزونادراری و پوست و موی خشک. این دو نفراولین کسانی بودند که اعلام کردند.کمبود اسیدهای چرب ضروری در رژیم یکی از عوامل ایجادکنندهی ADHD بوده و بهدنبال
آن مطالعات دیگری انجام شد تا تأثیر عوامل مختلف تغذیهیی روی بروز ADHD مشخص گردد.امروزه مشخص شده که بسیاری از اختلالات روانی در افراد مثل اختلال در تکلم، اوتیسم، شیزوفرنی و همچنین ADHD در اثر کمبود اسیدهای چرب ضروری خاصی از قبیل ایکوزا پنتاانوئیک اسید (EPA) و وکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) ایجاد میشود. علاوه بر آن کمبود مواد معدنی از قبیل آهن و روی نیز از علایم ایجادکنندهی ADHD است.
توصیف رژیم بیش فعالی
چربیهای رژیمی
چربیها نقش ساختاری و عملکردی در مغز و سیستم عصبی مرکزی دارند و عامل اصلی ایجاد کننده ADHD هستند.دو چربی اصلی که در این مسأله کاملاً دخیل هستند عبارتند از:
ایکوزاپنتاانوئیک اسید (EPA) و دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA). چون ایندو اسید چرب نهتنها دارای نقش ساختاری در مغز و بدن هستند، بلکه در بسیاری از افراد دیده شده که دریافت رژیمی آنها نسبت به سایر چربیها کمتر است. EPA پیشساز گروهی از ترکیبات ضروری بهنام ایکوزانوئیدها بوده که اعمال تنظیمی متعددی در بدن و مغز انسان برعهدهی آنها است.DHA ( رژیم بیش فعالی ) سازندهی عمده غشاهای مغزی و عصبی بوده و نقش مهمی در انتقال پیام توسط سلولهای عصبی ایفا میکند. هر دو EPA و DHA چربیهای امگا 3 بوده و میتوانند از اسید چرب امگا 3 ضروری دیگر یعنی آلفالینولنیک اسید (ALA) تولید شوند.
برای کسب اطلاعات از دیگر رژیم ها و مقالات رژیم به صفحه آن ها مراجعه نمایید. رژیم اتکینز رژیم بارداری رژیم گیاهخواری
اما عوامل ژنتیکی و محیطی میتوانند بر این تغییر شکل ALA به EPA و DHA تأثیر گذاشته وآنرا مختل کنند. عوامل رژیمی تأثیرگذار بر این اختلال عبارتند از: دریافت ناکافی ALA، دریافت زیاد اسیدهای چرب امگا 6، چربیهای اشباع، چربیهای هیدروژنه و الکل؛ بههمراه کمبود ویتامینها و مواد معدنی و همچنین تستوسترون و هورمونهای استرس.
متأسفانه بسیاری از مطالعات تغذیهیی نشان دادهاند که رژیم مدرن امروزه غنی از چربیهای امگا 6، چربیهای اشباع وهیدروژنه بوده و اغلب مقادیر چربی امگا 3 و ریزمغذیها در آنها کم است.
کودکان مبتلا به ADHD ( رژیم بیش فعالی ) اغلب دچار کمبود آهن و روی هستند.شاید یکی از علل اینکه چرا پسران بیشتر از دختران به این اختلال دچارند بهخاطر تأثیر منفی تستوسترون در آنها باشد.برای جلوگیری از کمبود این چربیهای مهم، رژیم غذایی فرد باید مقادیر کمتری اسید چرب امگا 6 لینولئیک اسید (LA) نسبت به آلفالینولنیک اسید (ALA) که اسید چرب ضروری امگا 3 است، داشته باشد. بهعبارت دیگر بهترین نسبت بین این دو اسید چرب 5 به 1 است.
همچنین فرد باید مقادیر کافی EPA و DHA دریافت کند.غنیترین منابع اسید چرب LA روغنهای گیاهی و مغزها از قبیل آفتابگردان، گلرنگ، سویا، نخل، بادامزمینی و کنجد هستند که
باید در کنار مقادیر کافی روغنهای غنی از ALA از قبیل تخم کتان، گردو و کلزا مصرف شود.روغن زیتون نیز توصیه شده است و بهرغم اینکه مقدار ALA کمی دارد، غنی از چربیهای غیراشباع تکواحدی است.
بسیاری از مارگارینها با مقادیری از ALA غنی شدهاند، اما خیلی از آنها نیز دارای مقادیر زیادی چربیهای هیدروژنهشده هستند. باید بهخاطر داشته باشیمکه چربی کره حاوی مقادیر کمی ALA بوده و وقتی با همان مقدار کلزا یا روغن زیتون مخلوط شود، میزان چربی اشباع آن خیلی کمتر میشود.
سایر منابع غنی از ALA عبارتند از: سبزیجات برگ سبز از قبیل شاهی، اسفناج و خردل، و همچنین گیاهان سبز دارویی مثل ریحان، گشنیز، نعناع و جعفری. علاوه بر آن محصولات غذایی تهیهشده از حیوانی که در مراتع آزاد تغذیه میشود غنی از ALA هستند و بنابراین گوشت، شیر و تخم آنها غنی از ALA است.
از جملهی بهترین منابع EPA و DHA ماهیها و غذاهای دریایی است که بهترین آنها ماهیهای روغنی از قبیل قزلآلا، ماهی آزاد (سالمون)، ماهی خالمخالی، ساردین، شاهماهی و ماهیهای کوچک هستند. ماهی تن تازه یک ماهی روغنی است اما فرایند کنسرویکردن آن بهطور چشمگیری مقدار اسیدهای چرب را کاهش میدهد.
بنابراین در ماهی تن کنسروی مقدار EPA و DHA معادل ماهیهای سفید از قبیل ماهی کاد، هادوک و ماهی پهن نیست. گونههای مختلفی از ماهیها حاوی مقدار زیادی از مواد سمی از قبیل جیوه و سرب هستند که برای دستگاه عصبی سمی بوده و برای افرادی که ADHD دارند مناسب نیست. تمام کودکان زیر 16 سال باید از مصرف کوسهماهی، نیزهماهی و شمشیرماهی اجتناب کنند. DHA همچنین در جگر و زردهی تخممرغ نیز وجود دارد، بنابراین این غذاها باید بهطور منظم مصرف شوند و تا زمانیکه که فرد از مکمل ویتامین A استفاده نمیکند میتوانند در رژیم وجود داشته باشند (چون کبد منبع غنی از ویتامین A است).
توصیه شده که دریافت روزانهی mg500 EPA و DHA میتواند از کمبود این اسیدهای چرب ضروری جلوگیری کند ولی افرادی که ADHD ( رژیم بیش فعالی ) دارند نیازشان از این مقدار نیز بیشتر است.
برای دریافت هفتگی mg3500 باید فرد سه وعده غذایی در هفته ماهی سالمون مصرف کند. مقدار نسبی EPA و DHA در بین گونههای مختلف ماهیها بسیار متفاوت است.
ماهی خال مخالی در هر سهم خود mg 2700 و ماهی هادوک کمتر از mg170 دارد. دریافت کافی EPA و DHA در کودکان مبتلا به ADHD میتواند بر عملکرد مغزیشان تأثیرگذار باشد و بنابراین به مقدار آن در هر ماهی باید توجه شود. برای این منظور از مکملهای EPA و DHA در کنار رژیم غذایی برای آنها استفاده میشود.
در مطالعات مختلف نیز کاهش علایم ADHD ( رژیم بیش فعالی ) با مصرف مکمل این اسیدهای چرب دیده شده است. این مکملها علاوه بر اثرات فوق، خطر بیماریهای قلبی عروقی را نیز کم میکنند.
آنتیاکسیدانهای رژیمی
اگر دریافت اسیدهای چرب غیراشباع بلند زنجیره مثل EPA و DHA افزایش یابد، افزایش خطر پراکسیداسیون لیپیدها با فعالیت رادیکالهای آزاد زیانآور، سیگار و مواد آلودهکنندهی هوا نیز اجتنابناپذیر میشود.این مواد زیانآور سریعاً به PUFA (اسیدهای چرب غیراشباع) حمله میکنند. بنابراین نیاز به آنتیاکسیدانها برای جلوگیری از ایجاد آسیب و محافظت غشای سلولی مغز و سیستم عصبی مرکزی بیشتر میشود. وقتی تولید رادیکالهای آزاد بهخوبی توسط آنتیاکسیدانها مقابله نشود، آسیب ایجادشده به مغز و بدن را ’جراحت اکسیداتیو‘ مینامند.
آنتیاکسیدانهای رژیمی ریزمغذیهایی از قبیل ویتامین E و سلنیوم هستند و همچنین مواد فعال زیستی از قبیل فلاونوئیدها، آنتوسیانینها و کاروتنوئیدهای موجود در میوهها و سبزیجات رنگی، مغزهای گیاهی، چای و شراب نیز جزو این دسته قرار میگیرند. ویتامین E بهطور طبیعی در غذاهای غنی از PUFA از قبیل روغنها و مغزها یافت میشود.
سلنیوم در ماهی، غذاهای دریایی، جگر، تخم مرغ، قارچ و حبوبات وجود دارد. با مصرف روزانه 5 واحد میوه و/ یا سبزیجات، مقدار کافی آنتیاکسیدانهای رژیمی به بدن فرد میرسد.
خصوصاً اینکه این مواد غذایی از بین گونههای مختلف میوهها و سبزیها انتخاب شوند.
آهن رژیم بیش فعالی
کمبود آهن با بروز ADHD در کودکان در ارتباط است و کودکانی که به ADHD مبتلا هستند، در مقایسه با کودکان سالم، ذخایر آهن کمتری دارند. هرچه سطح فریتین سرم پایینتر باشد، علایم ADHD نیز حادتر میشود. منابع غذایی آهن عبارتند از: گوشت قرمز، غلات صبحانهی غنیشده و زردآلوی خشک. این غذاها باید بهطور منظم در رژیم کودکان گنجانده شوند. اگر در کودکی کمبود آهن وجود داشته باشد، نیاز به تجویز مکمل آهن برای وی ضروری است.
رویه رژیم بیش فعالی
رویه عملکردهای مهمی را در بدن بر عهده دارد که عبارت از شرکت در متابولیسم انتقال دهندههای عصبی و اسیدهای چرب میشوند. کمبود روی میتواند در تشکیل ADHD نقش داشته باشد. در کودکان مبتلا به ADHD که مکمل روی مصرف کردهاند علایم بیشفعالی، عدم تمرکز و روابط اجتماعی آنها بهبود یافته است. غذاهای غنی از روی عبارتند از: غذاهای دریایی، جگر، مغزها و غلات کامل. این منابع غذایی باید بهطور منظم مصرف شوند تا از کمبود آنها جلوگیری شود.
افزودنیهای غذایی مصنوعی
بعضی از رنگها، طعمدهندهها و نگهدارندههای مواد غذایی باعث تشدید علایم بیشفعالی در کودکان مبتلا به ADHD و حتی کودکان سالم میشوند. بسیاری از این افزودنیها غیر ضروری بوده و معمولاً برای فروش غذاهای کم کیفیت که عمدتاً هم برای کودکان به فروش میرسند استفاده میگردند. افزودنیهای زیر باعث ایجاد عکسالعملهای نامطلوب در کودکان میشوند:
- E102
- E104
- E107
- E110
- E122
- E123
- E124
- E128
- E133
- E142
- E150
- E151
- E154
- E155
- E180
- E220
- E221
- E222
- E223
- E224
- E226
- E227
- E228
- بنزوئیکاسید
- بنزواتسدیم
- متابیسولفات سدیم
- دیاکسید سولفور
- وانیلین
عملکرد رژیم بیش فعالی
رژیم ADHD ( رژیم بیش فعالی ) مقادیر مناسب و صحیح چربیها را که برای عملکرد طبیعی مغز و سیستم عصبی مرکزی ضروری هستند، تأمین میکند. این رژیم همچنین مقادیر کافی آهن و روی را برای جلوگیری از کمبودهای تغذیهیی که با تشدید علایم ADHD در ارتباط است را به بدن فرد میرساند. مکملهای تغذیهیی باید تحت نظر پزشک یا رژیمشناس همراه با یک رژیم غذایی متعادل و سالم مصرف شوند.دریافت کافی آنتیاکسیدانهای رژیمی برای حفاظت چربیهای بلند زنجیره از تجزیهشدن ضروری است چراکه این فرایند بر ساختمان مغز تأثیر گذاشته و پیامرسانی را در مغز و دستگاه عصبی مرکزی مختل میکند. نهایتاً، رژیم ADHD باید عاری از مواد افزودنی مصنوعی باشد، چون علایم آن را در کودکان تشدید میکند.
مزایا رژیم بیش فعالی
فایده اصلی رژیم ADHD این است که مقادیر مناسب غذاهایی که نیازهای تغذیهیی مغز و بدن را دربر دارند، تأمین میکند. این رژیم حاوی مواد مغذی ضروری برای حفاظت بدن کودکان و تأمین رشد کافی آنها است. رژیم همچنین درمانهای دارویی را تقویت کرده و در نهایت بر کیفیت زندگی و آموزش کودکان درگیر بیماری تأثیر میگذارد.
بدون دیدگاه