بررسی علتهای سرگیجه و روش های درمان آن

سرگیجه یکی از مشکلات شایع در جوامع کنونی است که ممکن است بر اثر اختلالات مختلف زمینه‌ای یا بیماری‌های مختلفی ایجاد شود. این احساس ناخوشایند معمولاً همراه با احساس چرخش یا عدم پایداری در حرکت بدن و یا احساس از دست دادن تعادل است. این مشکل می‌تواند برای فرد تأثیرات منفی زیادی داشته باشد، از جمله اختلال در عملکرد روزمره و کاهش کیفیت زندگی و در برخی موارد حتی ممکن است منجر به افتادن و آسیب‌های جدی برای فرد شود. بنابراین، شناخت علت‌های سرگیجه و ارائه روش‌های درمانی مؤثر بسیار اهمیت دارد.

در این مطلب، به بررسی علل شایع سرگیجه، از جمله اختلالات گوش ، مشکلات قلبی-عروقی، عوامل عصبی و روانی، داروها، و اختلالات سیستم گوارشی پرداخته خواهد شد. همچنین، به بررسی روش‌های مختلف تشخیصی و درمانی برای سرگیجه خواهیم پرداخت.

در این مطلب با بررسی این موضوعات، امیدواریم بتوانیم به افرادی که با سرگیجه مواجه هستند، اطلاعات مفیدی ارائه کرده و آنها را با روش‌های ممکن مواجهه با این مشکل آشنا کرده تا زندگی سالم‌تری را تجربه کنند.

علل مختلفی که منجر به سرگیجه می‌شوند

سرگیجه، یک عارضه پیچیده است که می‌تواند به عوامل مختلفی برگردد. در زیر، به برخی از علل اصلی سرگیجه اشاره خواهم کرد:

تغییر فشار خون:

تغییرات ناگهانی در فشار خون می‌توانند عاملی برای وقوع سرگیجه باشند. این تغییرات ممکن است شامل فشار خون بالا (فشار خون انقباضی) یا فشار خون پایین (فشار خون انبساطی) باشد. در زیر تأثیر هرکدام از این وضعیت‌ها بر سرگیجه را توضیح می‌دهیم:

فشار خون بالا (فشار خون انقباضی) و سرگیجه: تغییرات ناگهانی در فشار خون می‌تواند باعث بروز سرگیجه شود. در افرادی که فشار خون بالا دارند، افزایش فشار خون می‌تواند منجر به احساس سرگیجه، سردرد، گیجی، و یا احساس عدم تعادل شود.

فشار خون پایین (فشار خون انبساطی) و سرگیجه: همچنین، افرادی که با فشار خون پایین مواجه هستند نیز ممکن است سرگیجه تجربه کنند، به خصوص در صورتی که این تغییرات ناگهانی باشند. این افراد ممکن است احساس سرگیجه، گیجی، تاری دید، و یا احساس عدم تعادل کنند.

اختلالات گوش و سیستم تعادل بدن

اختلالات گوش و سیستم تعادل بدن می‌توانند یکی از عوامل اصلی سرگیجه باشند. گوش داخلی یا داخلی‌ترین بخش گوش که به نام “لابیرینت” شناخته می‌شود، اصلی‌ترین بخش مسئول تعادل بدن است. این بخش شامل سه دسته از استخوانها و عضلات سمت داخل گوش است که به همراه مایعات و سلولهای حسی، تغییرات حرکت و جهت‌گیری بدن را تشخیص می‌دهند.

اختلالات گوش و سیستم تعادل بدن می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

بیماری منییر: (به انگلیسی: Meniere syndrome) شایع‌ترین علت سرگیجه می‌باشد که با حملات سرگیجه تکرار شونده، وزوز گوش و کاهش شنوایی حسی – عصبی و احساس پری و افزایش فشار در گوش بروز می کند. این بیماری گوش داخلی است که در آن افزایش فشار مایع اندولنف وجود دارد.

التهاب لابیرینت یا گوش میانی : لابیرینت، یک ساختار حیاتی در داخل گوش است که نقش اساسی در تعادل بدن و شنوایی انسان دارد. لابیرینت شامل یک سیستم پیچشی کوچک است که حول سه محور تعادلی تنظیم شده است و از سه بخش اصلی تشکیل شده است: کانال های نیم‌دایره‌ای (سمی کانال‌ها)، ساکول (داخل کوچک) و اوتولیت (داخل بزرگ).

لابیرینت داخلی شامل سلول‌های حسی است که وظیفه تشخیص حرکت و تعادل را دارند. این سلول‌های حسی توسط مایع‌هایی که در لابیرینت وجود دارند تحریک می‌شوند. اختلالاتی که در لابیرینت رخ می‌دهند می‌توانند به علت تحریک نامناسب این سلول‌های حسی یا مشکلاتی در سیستم مایعی لابیرینت باشند. این اختلالات می‌توانند منجر به سرگیجه، احساس چرخش، تعریق، تهوع، استفراغ و اختلالات شنوایی شوند.

تحریک گوش داخلی ناشی از حرکت (Motion Sickness) : برخی از افراد با تحریک‌های مرتبط با حرکت مانند سفر با هواپیما، اتومبیل، یا کشتی دچار سرگیجه می شوند که این پدیده ناشی از عدم هماهنگی بین اطلاعات حسی و بینایی است.

بیماریهای عصبی

بیماری‌های عصبی می‌توانند یکی از عوامل ایجاد سرگیجه باشند. این بیماری‌ها ممکن است توسط اختلالات در عملکرد سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) یا سیستم عصبی محیطی (عصب‌های حسی و حرکتی در سراسر بدن) ایجاد شوند. در زیر به برخی از بیماری‌های عصبی که می‌توانند باعث سرگیجه شوند، اشاره می‌کنم:

میگرن: میگرن یک بیماری عصبی مزمن است که معمولاً با سردرد شدید همراه است و ممکن است با سرگیجه و تهوع همراه باشد. بعضی از افراد با میگرن سرگیجه را به عنوان علامت پیش‌رونده سردرد تجربه می‌کنند.

افتادگی نرخی عصب VIII (Vestibular Neuritis): این بیماری عصبی معمولاً ناشی از التهاب ناگهانی در عصب حسی گوش داخلی است که با سرگیجه شدید، تهوع، استفراغ، و اختلالات تعادلی همراه است.

سکته مغزی: سکته مغزی نیز ممکن است با سرگیجه، احساس چرخش، و علائم دیگری مانند ضعف یا فلج یک طرف بدن، اختلال در گفتار و دید همراه باشد.

نوروپاتی اعصاب حسی مرکزی (Central Sensory Neuropathy): این بیماری ممکن است با سرگیجه، اختلال در تعادل، و سایر علائم عصبی مرکزی همراه باشد که به علت آسیب به ناحیه‌های مرکزی سیستم عصبی ایجاد می‌شود.

بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز می‌توانند با سرگیجه همراه باشند. در هر صورت، تشخیص و درمان این بیماری‌ها بستگی به نوع و شدت علایم دارد و نیاز به مشاوره و بررسی توسط پزشک متخصص دارد.

داروها:

مصرف برخی از داروها می‌تواند باعث سرگیجه شود. این داروها ممکن است به صورت مستقیم بر روی سیستم عصبی مرکزی تأثیر بگذارند یا از طریق افزایش یا کاهش فشار خون، تغییرات در سطح الکترولیت‌ها، تأثیر بر روی گیرنده‌های حسی، و یا از طریق تداخل با دیگر داروها باعث سرگیجه شوند.

برخی از دسته‌های دارویی که مصرف آنها ممکن است با سرگیجه همراه باشد عبارتند از:

داروهای ادرار آور: این داروها با افزایش دفع آب و الکترولیت‌ها از بدن می‌توانند فشار خون را کاهش دهند که ممکن است باعث سرگیجه شود.

داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب: برخی از داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب می‌توانند از جمله عوارض جانبی خود سرگیجه داشته باشند.

داروهای ضد حساسیت (آنتی‌هیستامین‌ها): برخی از آنتی‌هیستامین‌ها می‌توانند باعث سرگیجه شوند، به خصوص در افرادی که حساسیت زیادی دارند.

داروهای کاهنده فشار خون: برخی از داروهای مصرفی برای کاهش فشار خون نیز می‌توانند باعث سرگیجه شوند، به ویژه در افرادی که دچار فشارخون پایین هستند.

اختلالات قلبی

اختلالات قلبی می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث سرگیجه شوند. برخی از اختلالات قلبی که ممکن است با سرگیجه همراه باشند عبارتند از:

آریتمی‌ قلبی: ناهنجاری‌های در نبض قلب می‌توانند باعث نامنظم شدن ضربان قلب و کاهش جریان خون به مغز شوند، که ممکن است به سرگیجه منجر شود.

بلوک قلبی (Heart block) : این اختلال ممکن است باعث کاهش جریان خون به مغز شود و در نتیجه سرگیجه ایجاد شود.

انسداد عروق قلبی: انسداد عروقی که خون را به قلب می رسانند می‌تواند باعث کاهش جریان خون به مغز شده و در نتیجه سرگیجه ایجاد کند.

اهمیت تشخیص دقیق و درمان اختلالات قلبی برای جلوگیری از عوارض جدی مانند سکته قلبی و سکته مغزی و همچنین کنترل علائم مانند سرگیجه بسیار زیاد است. بنابراین، در صورتی که فرد سرگیجه را تجربه می‌کند و شک دارد که  ممکن است مربوط به مشکلات قلبی باشد، مهم است که فورا به پزشک مراجعه کند تا تشخیص دقیق و درمان مناسب را دریافت کند.

عوامل روانی و استرس

استرس، اضطراب، و فشار روانی می‌توانند به عوارض فیزیکی مانند سرگیجه منجر شوند. این امر به دلیل این است که استرس و اضطراب می‌توانند تأثیر مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی داشته باشند که ممکن است منجر به افزایش فعالیت اتونومیک و تغییرات در فشار خون شود، همچنین می‌توانند به تنش عضلاتی منجر شوند که ممکن است سرگیجه را فراهم آورند.

علاوه بر این، استرس و اضطراب می‌توانند به افزایش تمایل به مصرف داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی منجر شود که بعضی از این داروها نیز می‌توانند عوارض جانبی مانند سرگیجه داشته باشند.

بنابراین، مدیریت استرس و اضطراب از طریق روش‌های مختلف از جمله مشاوره با روان‌شناس، تمرینات آرامش بخشی مانند مدیتیشن و یوگا، و تغییر در روش زندگی می‌تواند به پیشگیری از وقوع سرگیجه کمک کند. همچنین، در برخی موارد، ممکن است نیاز به مصرف داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی تحت نظر پزشک باشد.

اختلالات متابولیک

برخی از اختلالات متابولیک که ممکن است با سرگیجه همراه باشند عبارتند از:

دیابت: نوعی اختلال متابولیک که با افزایش میزان قند خون همراه است. در برخی از موارد، نوسانات شدید در میزان قند خون می‌توانند سبب سرگیجه شوند.

هموکروماتوز: یک اختلال متابولیک ژنتیکی است که با جذب بیش از حد آهن از مواد غذایی همراه است. این اختلال می‌تواند باعث افزایش سطح آهن در بدن شود که ممکن است منجر به آسیب دیدگی  رگ‌ها و بافت‌های بدن شود و علایمی از جمله سرگیجه را ایجاد کند.

اختلالات تیروئید: اختلالات تیروئید ممکن است باعث نوسانات در فعالیت متابولیک بدن شوند که می‌تواند با سرگیجه همراه باشد.

افزایش یا کاهش ناگهانی در سطح الکترولیت‌ها: نوسانات ناگهانی در سطح الکترولیت‌های مانند سدیم، پتاسیم و کلسیم می‌تواند با سرگیجه همراه باشد.

تشخیص اینکه آیا سرگیجه به علت اختلال متابولیکی است یا خیر، نیازمند بررسی و مشاوره پزشکی است. درمان مشکلات متابولیکی ممکن است شامل تغییرات در رژیم غذایی، مصرف داروها یا دیگر روش‌های درمانی باشد که توسط پزشک تجویز می‌شود.

اختلالات خواب و خستگی

اختلالات خواب و خستگی می‌توانند عواملی باشند که به وقوع سرگیجه کمک کنند. وقتی که فرد خسته است یا از خواب کافی برخوردار نیست، سیستم عصبی و تعادل بدن ممکن است تحت فشار قرار بگیرد که می‌تواند منجر به سرگیجه شود.

همچنین، خستگی می‌تواند باعث کاهش توانایی فرد در تمرکز و تعادل شود که این وضعیت می‌تواند باعث سرگیجه شود، به ویژه زمانی که فرد در حال حرکت و فعالیت است.

روش های درمان سرگیجه

درمان سرگیجه ممکن است بسته به علت آن، شدت و مدت زمان آن، و وضعیت فرد متفاوت باشد. در ادامه به برخی از روش‌های معمول درمان سرگیجه اشاره خواهیم کرد:

تمرینات تعادل و ماساژ: تمریناتی مانند ماساژ گردن و شانه‌ها، تمرینات تعادلی مثل استفاده از تخته تعادل، و تمرینات کششی مانند یوگا و پیلاتس می‌توانند به بهبود تعادل و کاهش سرگیجه کمک کنند.

تمرینات تنفسی و آرامش بخش: تمرینات تنفسی عمیق و تکنیک‌های آرامشی مانند مدیتیشن و روش‌های تمرینی مانند تنفس عمیق می‌توانند به کاهش استرس و تسکین احساس سرگیجه کمک کنند.

داروهای ضد سرگیجه: برخی از داروها مانند دیازپام و متوکلوپرامید ممکن است در کاهش سرگیجه کمک کنند.

رژیم غذایی مناسب : رژیم غذایی مناسب غنی از ویتامین ها و مواد معدنی می‌تواند نقش مهمی در درمان سرگیجه ایفا کند . مصرف آب کافی نمک کمتر و مصرف مواد غذایی با مقدار مناسبی از پتاسیم مانند موز، خیار، انگور و هویج  همچنین مصرف غذاهایی با میزان مناسبی از آهن میتواند در رفع سرگیجه کمک کننده باشد.

به طور کلی سرگیجه بر اثر علل و عوامل مختلفی ایجاد میشود قبل از استفاده از هر روش درمانی و در صورت تداوم سرگیجه و همراه شدن آن با دیگر علایم  توصیه می‌شود که به یک پزشک متخصص مراجعه کنید تا بهترین تشخیص و روش درمانی برای شرایط خاص شما داده شود .