ایدز

شرح

ایدز عفونت ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) یک بیماری پیچیده است که توسط رترو ویروس ایجاد می‌شود. رترو ویروس ویروسی تک‌رشته‌یی است که با استفاده از روش رونویسی معادل‌سازی‌شده، رونوشت‌هایی از DNA ساخته و در ژنوم سلول‌های میزبان جایگزینی می‌شود

ویروس HIV نوعی از سلول‌های گلبول سفید را که به‌نام CD4+ T lymphocytes یا سلول‌های کمک‌کننده‌ی T هستند را تخریب می‌کند. این سلول‌ها برای عملکردهای متعددی در سیستم ایمنی بدن نقش دارند.

وقتی سطح سلول‌های T ی CD4+ در جریان خون کم شود، بیمار دیگر توانایی مقابله با باکتری‌ها، ویروس‌ها و عفونت‌های قارچی را نداشته، و لذا عفونت‌هایی که در این افراد ایجاد می‌شود را عفونت‌های فرصت‌طلب می‌نامند.

سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) فرم پیشرفته‌ عفونت HIV است که در آن فرد مبتلا دچار عفونت‌های فرصت‌طلب پیشرفته و یا انواع خاصی از سرطان‌ها و یا کاهش سطح CD4+ T cells به‌میزان کم‌تر از 200 عدد در هر میکرولیتر می‌شود.

طبق گفته‌ی مراکز دخیل در کنترل بیماری و پیشگیری از آن‌ها به‌طور تخمینی 000,039,1 تا 000,185,1 نفر در ایالات متحده‌ی امریکا تا پایان سال 2003 به ایدز HIV مبتلا شده بودند که البته 27ـ24% بیماران نیز هنوز شناسایی نشده‌اند و یا اطلاعی از ابتلا به این عفونت ندارند.

بیش از 40 میلیون نفر در سراسر دنیا تا سال 2007 به ویروس HIV مبتلا شده‌اند و تخمین زده می‌شود که روزانه نیز 14000 نفر درگیر می‌شوند. این بیماری سالیانه جان سه میلیون نفر را در سراسر جهان می‌گیرد و 95% این افراد در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.

تغذیه‌ی بیماران مبتلا به عفونت HIV یکی از موارد مهمی است که باید به آن توجه شود. بعضی از مشکلات ایجادشده در تغذیه و رژیم بیماران توسط عفونت HIV به‌ طور مستقیم ایجاد می‌شوند؛ در حالی‌که بعضی دیگر از این مشکلات توسط عفونت‌های فرصت‌طلب یا اثرات جانبی داروهای مصرفی به‌وجود می‌آیند.

حفظ تعادل تغذیه‌یی و دریافت کافی غذا در این بیماران یکی از موارد پیچیده بوده که یکی از دلایل آن به‌خاطر موارد متعددی است که بیماری روی بدن تأثیر می‌گذارد (از قبیل موتاسیون وسیع ویروس)، و دلیل دیگر به‌روز شدن سریع مطالعات و یافته‌های جدید است که شامل تغذیه‌ی این بیماران نیز خواهد بود.

در نتیجه، مراقبت‌های تغذیه‌یی بیماران مبتلا به HIV برای هر فرد باید منحصربه‌فرد بوده و مرتباً مورد بازبینی قرار گیرد.

در سال 2004 انجمن رژیم‌شناسان امریکا و کانادا عبارتی را در خصوص مراقبت از بیماران ایدزی مطرح کردند که می‌گوید: ’برنامه‌های مراقبت تغذیه‌یی از اشخاص یکی از اصلی‌ترین موارد در درمان پزشکی بیماران مبتلا به عفونت ایدز HIV است.

منشاء

ایدز HIV ، بیماری عفونی جدید است که به‌تازگی به لیست بیماری‌ها اضافه شده است. محققان عقیده دارند که ایدزHIV برای اولین‌بار در شامپانزه‌های بومی غرب افریقا به‌وجود آمد و بعد از طریق تماس خونی با شکارچیان به آن‌ها انتقال یافت.

اولین مورد شناخته‌شده‌ی عفونت HIV از نمونه‌ی خونی مردی در کونگو در سال 1959 کشف گردید.
اولین مورد بیماری ایدز HIV در امریکا در سال 1981 کشف گردید؛ و زمانی بود که توده‌یی از عفونت ریوی در مردان همجنس‌باز لوس‌آنجلسی دیده شد.

در 15سال اول اپیدمی بیماری، هیچ درمان مؤثری برای عفونت ایدز HIV وجود نداشت (البته هنوز هم درمان قطعی‌یی وجود ندارد). در نتیجه، بسیاری از بیماران از درمان‌های رژیمی جایگزین استفاده کردند تا بتوانند تهوع، کاهش وزن و سایر علایم مرتبط با عفونت را کاهش دهند. درمان‌های غذایی که در این دوران استفاده می‌شدند.

عبارتند از:

• ترکیبات گیاهی استفاده‌شده در طب چینی برای درمان تب یا کاهش انرژی ایجادشده دراثر داروهای حاوی آستراگالوس[1](Astragalus membranaceus)
• ترکیبات گیاهی غربی توصیه‌شده توسط پزشکان از قبیل زردچوبه هندی (Hydrastis Canadensis)، شیرین‌بیان (Glycyrrhiza glabra)، ریشه اوشا (Ligusticum porteri) و اکیناسه
• رژیم‌های سم‌زدایی از قبیل رژیم آب‌ لیمو
• رژیم آبمیوه که اغلب همراه با داروهای مسهل استفاده می‌شود.
• مکمل‌های تغذیه‌یی خصوصاً جلبک سبزآبی، روی، ویتامین C، بتاکاروتن و کاتچین (نوعی آنتی‌اکسیدان)
• رژیم‌های گیاهخواری و خام‌ خواری

قبل از سال 1996، درمان تغذیه‌یی بیماران مبتلا به ایدز HIV عمدتاً بر کمبود وزن و سوءتغذیه تأکید داشت که گاهی اوقات به آن ’بیماری لاغری‘ نیز گفته می‌شد. بعد از ابداع درمان ضدّ ویروسی بسیار فعال (HAART)[2] در سال 1996، تغذیه‌شناسان با چالش‌های زیادی به‌خاطر داروها و سایر موارد درمانی بیماران مواجه شدند.

HAART یک دارو نیست و در واقع مجموعه‌یی از عوامل ضدّ ویروسی مخلتف است که به بیماران داده می‌شود تا از رونویسی ویروس جلوگیری کرده و موتاسیون آن‌را به تأخیر بیندازد.

داروها باید همه با هم مصرف شوند؛ چون درمان دارویی به‌تنهایی قادر است که ایدز HIV را برای مدت طولانی متوقف کند. یک از اولین مواردی که در درمان با HAART وجود داشت برنامه‌ی زمان‌بندی داروهای تجویزشده برای بیمار بود.

برای این‌که بیمار برنامه‌ی منظم دارویی را دنبال کند، بعضی از شرکت‌های دارویی ترکیبات با دوز مشخص را درست کردند. این ترکیبات از چند داروی ضدّ ویروسی تشکیل شده‌اند که به‌صورت یک قرص واحد درآمده و مصرف می‌شود.

راهنماهای درمان HAART برای بیماران در اواخر دهه‌ 1990 منتشر گردیدند؛ چون بسیاری از بیماران از اثرات سوء داروها رنج می‌برند (از قبیل ریزش مو، گرفتن و درد عضلانی، نارسایی کبدی یا کلیوی، بی‌خوابی، التهاب پانکراس، گیجی و مشکلات روانی، سردرد، تهوع و استفراغ و بی‌حسی دست و پاها) و این مسأله باعث می‌شد که نتوانند برنامه‌ی دارویی را دنبال کنند؛ در نتیجه ویروس ایدز HIV مقاومت پیدا کرده و موتاسیون پیدا می‌کرد. به همین دلیل این راهنماها چندبار منتشر شدند. در ذیل آخرین استاندارد ارایه‌شده در اکتبر سال 2005 آورده شده است:

• تمام بیماران مبتلا به ویروس HIV یا علایم حاد عفونت ایدز HIV باید بدون توجه به تعداد سلول‌های CD4+ T از درمان‌های دارویی ضدّ ویروسی استفاده نمایند.
• درمان‌های ضدّ ویروسی برای بیماران بدون علامتی که تعداد سلول‌های CD4+ T آن‌ها کمتر از CD4+ T/mL 200 باشد نیز توصیه می‌شود.
• درمان دارویی ضدّ ویروسی برای بیماران بدون علامتی که تعداد سلول‌های CD4+ T آن‌ها بین ml 350ـ 201 باشد نیز باید انجام گردد.
• بسیاری از پزشکان عقیده‌یی به شروع درمان در افراد بدون علایم بیماری که تعداد سلول‌های CD4+ T آن‌ها بیش از ml/cells 350 و HIV RNA پلاسمایی بیش از 000,100 کپی در هر میلی‌لیتر است، ندارند؛ اما بعضی از آن‌ها نیز درمان را شروع می‌کنند.
• درمان دارویی برای بیمارانی که شمارش سلول‌های CD4+ T بیش از ml/cells 350 و HIV RNA پلاسمایی کم‌تر از 000,100 کپی در میلی­لیتر دارند می‌تواند به تعویق بیفتد.

در این بسته راهنماهایی برای HAART است که تغذیه‌دانان نیز رژیم‌های خود را جهت بیماران تنظیم کرده‌اند.

توصیف

با وجودی که تاکنون هیچ رژیم استاندارد ایدز HIV به‌خاطر علایم بیماری، داروها و نیازهای تغذیه‌یی بیمار وجود ندارد، اما رژیم‌شناسان سعی کرده‌اند که راهکارهایی برای مراقبت‌های تغذیه‌یی این بیماران ارایه دهند.

 مشاوره‌ی تغذیه و پیگیری وضعیت بیمار

بیمارانی‌که به عفونت HIV مبتلا هستند باید با یک رژیم‌شناس مشورت کنند؛ چرا که تغذیه‌ی خوب برای حفظ عملکرد نرمال بیمار و هم‌چنین حمایت از سیستم ایمنی وی ضروری است.

رژیم‌شناس چندین پرسش‌نامه غربالگری تغذیه‌یی دارد تا به‌وسیله‌ی آن بتواند مشکلات تغذیه‌یی بیمار را تشخیص دهد. در اولین ملاقات با بیمار به وی پرسش‌نامه‌های غربالگری داده می‌شود تا تکمیل کند.

در این پرسش‌نامه مشکلاتی از قبیل کاهش وزن، تهوع، مشکل در بلع و اسهال مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از آن رژیم‌شناس قد، وزن، ضخامت چین پوستی و محیط ماهیچه‌ بازوی بیمار را اندازه‌گیری می‌کند.

اندازه‌گیری چین پوستی و محیط ماهیچه‌ی بازوی بیمار دو شاخص هستند که می‌توانند تغییرات چربی بدن و توزیع آن و هم‌چنین ازدست‌دادن توده‌ی ماهیچه‌یی بدن را که اغلب در اثر ایدز HIV به‌وجود می‌آیند را نشان دهند

قدم بعدی در ارزیابی وضعیت تغذیه‌ی بیمار تکمیل پرسش‌نامه دریافت مواد غذایی است. از بیمار خواسته می‌شود که در طول زمان 24 ساعت هر آن‌چه را که می‌خورد یا می‌آشامد، یادداشت کند.

در صورت امکان بهتر است یک پرسش‌نامه در روز کاری و یک پرسش‌نامه‌ دیگر در روز تعطیل تکمیل گردد. به‌وسیله‌ی این پرسش‌نامه رژیم‌شناس می‌تواند عادات غذایی، اندازه‌ی وعده‌ی غذایی، غذاهای مورد علاقه و متوسط کالری دریافتی فرد را تعیین کند.

این پرسش‌نامه هم‌چنین مبنایی را در خصوص تغذیه‌ی بیمار مشخص می‌کند و در آینده اگر وی با مشکلات تغذیه‌ ای یا کمبود اشتها مواجه شد، این مشکلات سریع‌تر تشخیص داده می‌شوند.

دفعات بعدی مشاوره‌ی تغذیه با بیمار براساس درجه‌ مشکلات تغذیه‌یی وی برنامه‌ ریزی می‌شوند. انجمن رژیم‌شناسان امریکا و کمیته‌ی پیگیری سلامتی بیماران مبتلا به عفونت HIV محدوده‌های زمانی زیر را برای بررسی بیماران در معرض خطر در نظر گرفته‌اند:

• کم‌خطر: وزن بیمار ثابت بوده و دریافت مواد غذایی متعادل و کافی دارد. سطح کلسترول، تری‌گلیسرید و گلوکز خون وی نرمال بوده و شواهدی مبنی بر اختلالات کبدی یا کلیوی دیده نمی‌شود. فعالیت جسمانی وی منظم بوده و استرس روحی کمی دارد. این افراد فقط در زمانی‌که نیاز باشد تحت مشاوره‌ی تغذیه قرار می‌گیرند. اما بهتر است حداقل سالی یک‌بار با مشاور تغذیه مشورت کنند.
• خطر متوسط: بیمار چاق است، یا الگوی توزیع چربی بدن وی تغییر می‌کند. سطح کلسترول خون یا فشار خون بالایی دارد، اختلالات تغذیه‌یی دارد و تهوع، استفراغ یا اسهال نیز او را رنج می‌دهد. علاوه بر آن اخیراً مشکلات دیگری از قبیل دیابت نوع II یا آلرژی غذایی نیز برایش ایجاد شده است، در حال ترک رفتار اعتیادی بوده یا استرس شدید دارد. این بیماران باید هر ماه یک‌بار با مشاور تغذیه ملاقات داشته باشند.
• در معرض خطر زیاد: بیمار باردار است، از دیابت کنترل‌نشده رنج می‌برد، طی 6 ـ4 ماه گذشته 10% وزن بدن خود را از دست داده، در 4 هفته‌ی گذشته 5% وزن بدن خود را از دست داده، مشکلات دندانی برایش ایجاد شده، سیستم عصبی مرکزی وی درگیر شده، تهوع و استفراغ شدید، درد یا تورم بدن حاد و اسهال مزمن دارد. وی مرتباً به عفونت‌های مختلف مبتلا شده و یا تحت استرس شدید روحی قرار دارد. این بیماران باید هفته‌یی یک‌بار با مشاور تغذیه ملاقات داشته باشند.

علاوه بر بررسی نیازهای تغذیه‌یی بیمار، رژیم‌شناس باید وضعیت زندگی وی را نیز بررسی کند و سایر عواملی را که ممکن است بر دریافت غذایی وی تأثیر بگذارند مد نظر قرار دهد.

موارد خاص در مراقبت‌های تغذیه‌یی بیماران مبتلا به HIV

تهوع، استفراغ و اسهال

تهوع و استفراغ از علایم معمول عفونت HIV و اثرات جانبی HAART هستند. این عوامل می‌توانند به آسیب مری و مشکلات دندانی و هم‌چنین کاهش وزن و ناتوانی در دریافت داروهای ضروری منجر شوند.

حدود 30% از بیماران علایمی از قبیل تهوع و استفراغ را در طول 4ـ 1 هفته بعد از شروع عفونت تجربه می‌کنند که به آن سندرم رترو ویروسی حاد یا ARS[3] می‌گویند که شباهت به آنفولانزا دارد.

اکثر بیماران اما علایم تهوع، استفراغ و اسهال را دیرتر و در نتیجه استفاده از داروها و اثرات جانبی آن‌ها و یا در اثر عفونت‌های دستگاه گوارش تجربه می‌کنند.

بیماران مبتلا به عفونت HIV نسبت به اختلالاتی چون ژیاردیازیس، سیتوسپوریدوزیس، لیستریوزیس، عفونت کامپیلوباکتر و سالمونلا بسیار حساس‌تر و مستعدتر هستند.

درمان تهوع، استفراغ و اسهال در این بیماران نیاز به تعدادی تست تشخیصی و بررسی داروهای وی دارد تا بتوان به عوامل آن پی برد.

لیپودیستروفی (اختلال در چربی‌های بدن)

لیپودیستروفی اصطلاح پزشکی است که به توزیع دوباره‌ی چربی‌های بدن اطلاق شده و گاهی اوقات در بیماران مبتلا به عفونت HIV در نتیجه‌ی HAART، فاکتورهای ژنتیکی، طول زمانی‌که وی HIV مثبت شده و شدت بیماری وی ایجاد می‌شود. تا اوایل سال 2000 هنوز به‌خوبی نمی‌دانستیم که چرا داروهای ضدّ رترو ویروسی و سایر عوامل این تأثیر را دارند.

بیمار حس می‌کند که توده‌های جدید چربی در پشت گردن وی تشکیل شده‌اند که گاهی اوقات آن را ’گوژپشتی‘ نیز می‌نامند. این توده‌ها در شکم وی نیز تشکیل می‌گردند.

از طرف دیگر چربی قسمت‌های دیگر بدن از قبیل پوست صورت از بین می‌رود و در نتیجه‌ی آن گونه‌های فرد بسیار برجسته می‌گردد.

ازبین‌رفتن چربی در قسمت‌های دیگر بدن از قبیل باسن، بازوها یا پاها نیز اتفاق می‌افتد. این حالت ضرورتاً منجر به کاهش وزن فرد نمی‌شود.

لیپودیستروفی با سایر تغییرات در شرایط بیمار مثل تغییر در متابولیسم بدن وی همراه است.

این مورد خصوصاً به‌شکل مقاومت به انسولین و افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسرید خون دیده می‌شود. یکی از توصیه‌هایی که تغذیه‌دانان به این افراد می‌کنند این است که ’رژیم مدیترانه‌یی‘ را دنبال کنند که سرشار از غلات کامل، سبزیجات پُرفیبر و با مقدار کم چربی اشباع است.

یکی دیگر از توصیه‌ها این است که برنامه‌ی فعالیت جسمانی منظم (خصوصاً تمرینات بدنسازی) داشته باشند تا مقاومت به انسولین در بدن‌شان کم شده و چربی‌های تجمع‌یافته در شکم آن‌ها نیز کاهش یابد.

نزاری (Wasting)

در اثر کاهش وزن سریع بیمار ایجاد می‌شود (معمولاً طی 6 ماه 5% وزن بدن آن‌ها کاهش می‌یابد). این مسأله با تغییر در شکل بافت‌های بدن همراه است. به‌طور ویژه بیمار بافت ماهیچه‌یی بدن‌اش را از دست می‌دهد و با چربی جایگزین می‌کند.

شکل ظاهری بدن وی یکی از راهنماهای قابل اعتماد برای پی‌بردن به نزاری بدن وی نیست، خصوصاً که لیپودیستروفی نیز وجود داشته باشد

کاهش وزن و به‌دنبال آن نزاری بدن، در اثر تهوع و استفراغ به‌وجود می‌آید.
تغذیه در خط مقدم مبارزه علیه نزاری است. برای کمک به بیمار در جهت نگهداری وزن متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند که دریافت کالری روزانه از 20ـ17 کیلوکالری به‌ ازای هر پوند وزن بدن به ­مرور افزایش یابد تا زمانی‌که به 25 کیلوکالری برسد.

این راهنما برای بیمارانی که وزن‌شان ثابت است قابل استفاده خواهد بود. بیمارانی که دچار نزاری شده‌اند نیاز به 3500 کیلوکالری در روز دارند تا بتوانند وزن خود را حفظ کنند. 20ـ 15 درصد کالری دریافتی از پروتئین، 60 ـ50 درصد از کربوهیدرات و 25% از چربی تأمین می‌شود تا بتواند بافت ماهیچه‌یی بدن را حفظ کند.

بیمارانی که به کالری یا پروتئین بیش‌تری نیاز داشته باشند می‌توانند از مکمل‌ها استفاده کنند. علاوه بر آن بدنسازی یا سایر انواع فعالیت منظم بدنی به حفظ بافت ماهیچه‌یی کمک می‌کنند.

سایر درمان‌های مناسب برای نزاری عبارتند از: استفاده از محرک‌های اشتها برای افزایش دریافت غذا و درمان‌های هورمونی برای ساخت بافت ماهیچه‌یی در بدن (خصوصاً در مردان).

تداخلات دارویی

اکثر داروهای استفاده‌شده در HAART به‌طور بالقوه ایجاد تهوع و استفراغ می‌کنند. بعضی از داروهای ضدّ ویروسی باید با غذا مصرف شوند تا اثرات جانبی آن‌ها کاهش یابد.

اختلالات گوارشی شایع‌ ترین علتی است که بیماران از ادامه‌ درمان‌های دارویی امتناع می‌کنند. در بعضی از موارد تغییر ترکیبات دارویی به بهبود این اختلالات گوارشی کمک می‌کند.

 عملکرد

عملکرد آموزش تغذیه‌یی و درمان رژیمی در بیماران مبتلا به ایدز HIV این است که سطح انرژی بدن فرد بیمار و توانایی وی برای انجام فعالیت‌های طبیعی روزانه حفظ شود.

با این حال خطر عفونت دستگاه گوارش و اثرات جانبی داروهای مصرفی کم شده و بیمار می‌تواند از غذاخوردن و زندگی لذت ببرد.

ارائه انواع رژیم های لاغری در سایت بهزیستن کلیک کنید.

مزایا

مزایای تغذیه‌ی صحیح بیماران مبتلا به عفونت HIV، طول عمر بیش‌تر، ارتقای کیفیت زندگی و کاهش اثرات جانبی داروهای مصرفی است.

 [1]. Astragalus
[2]. Highly Active Antiretroviral Therapy (HAART)
[3]. Acute retroviral syndrome